تعریف بهره وری

لغت بهره‌وری در زبان فارسی به عنوان معادل لغت انگلیسی Productivity مصطلح شده است. این واژه انگلیسی در لغت به معنای قدرت تولید، بارور کردن و مولد بودن می‌باشد. به عنوان مثال زمینی که استعداد زراعت و تولید محصولات زراعی را دارد زمینی Productive یعنی مولد و بارور می‌باشد و اما به استناد فرهنگ فارسی معین، لغت بهره‌وری در ادبیات فارسی به معنای بافایده بودن، سودبرندگی و کامیابی می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت که بین معنای لغوی کلمه Productivity در زبان انگلیسی و معنای لغوی بهره‌وری در ادبیات فارسی تفاوت وجود دارد و کلمه بهره‌وری معادل مناسبی برای کلمه Productivity نمی‌باشد. گاهی معادلهایی مانند راندمان، بازدهی، قدرت تولید، قابلیت، مولدیت و باروری و کارآمدی برای واژه Productivity بیان شده است.

چنانچه به تاریخ ورود این واژه به ادبیات اقتصادی توجه کنیم، خواهیم دید که این واژه در قرن هجدهم توسط فیزیوکراتهایی مانند فرانسوآ کنه [۱] به مفهوم “قدرت تولید کردن” مورد استفاده قرار گرفت. کنه، اقتدار هر دولتی را منوط به افزایش بهره‌وری می‌دانست.

اما بطور رسمی نخستین بار این لغت در مقاله‌ای توسط کوئیزی [۲] در سال ۱۷۶۶ بیان شد. بعد از آن در سال ۱۸۸۳ واژه بهره‌وری توسط لیتر [۳] به صورت “قدرت و توانایی تولید کردن” تعریف شد. در سال ۱۹۰۰ میلادی فردی به نام ارلی [۴] مفهوم دقیقتری از این واژه بیان کرد به این صورت که بهره‌وری را ارتباط بین محصول (ستانده) و عوامل بکار رفته برای تولید آن محصول تعریف می‌کند.

در سال ۱۹۵۰ سازمان همکاری اقتصادی اروپا (OEEC) تعریف کاملتری از بهره‌وری ارائه کرد به این صورت که “بهره‌وری خارج قسمت محصول به یکی از عوامل تولید است”. بنابراین می‌توان از بهره‌وری سرمایه، بهره‌وری انرژی و بهره‌وری نیروی کار بسته به اینکه محصول در ارتباط با سرمایه، انرژی و نیروی کار مورد بررسی قرار گیرد، نام برد.

تعریف بهره وری از نگاه افراد و نهاد های بین المللی

دیویس [۵] (۱۹۵۵) : تغییراتی که در میزان محصول بر اثر منابع بکار رفته ایجاد می‌شود را بهره‌وری گویند.

فابریکانت [۶] (۱۹۶۳) : یک نسبت همیشگی بین خروجی به ورودی را بهره‌وری گویند.

استاینر [۷] : بهره‌وری، معیار عملکرد و یا قدرت و توان موجود در تولید کالاها و خدمات است.

سیگل [۸] (۱۹۷۶) : مجموعه نسبتهای بازده به نهاده را بهره‌وری گویند.

استیرفیلد [۹] : نسبت بازده سیستم تولیدی به مقداری که از یک یا چند عامل تولید به کار گرفته شده را بهره‌وری گویند.

سومانت [۱۰] (۱۹۷۹) : یک نسبت بین خروجی محسوس و ورودی محسوس را بهره‌وری می‌نامند.

ماندل [۱۱] : بهره‌وری به مفهوم نسبت بین بازده تولید به واحد منابع مصرف شده است که با یک نسبت مشابه دوره پایه مقایسه می‌شود و بکار می‌رود.

بهره‌وری برابر است با خارج قسمت خروجی( میزان تولید) بر یکی از( کل) عوامل تولید.

همچنین سازمانها و مراکز مختلف نیز تعاریفی را برای بهره وری ارائه کرده‌اند که مهمترین آنها به شرح زیر است:

سازمان بین المللی کار (ILO) : این سازمان بهره‌وری را این طور بیان می‌کند که محصولات مختلف با ادغام چهار عامل اصلی تولید می‌شوند. این چهار عامل عبارتند از: زمین، سرمایه، کار و سازماندهی. نسبت ترکیب این عوامل بر محصولات، معیاری برای سنجش بهره‌وری است.

آژانس بهره وری اروپا (EPA] (12] : این سازمان بهره‌وری را به طرق زیر مطرح می‌سازد:

بهره‌وری، درجه استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید است.
بهره‌وری در درجه اول، یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر موجود است بهبود بخشد. بهره‌وری مبتنی بر این عقیده است که انسان می‌تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر و با اخذ نتایج برتر از روز پیش به انجام رساند.
علاوه‌برآن، بهره‌وری مستلزم آن است که به طور پیوسته تلاشهایی در راه انطباق فعالیتهای اقتصادی با شرایطی که دائماً در حال تغییر است و نیز تلاشهای به منظور بکارگیری نظریه‌ها وشیوه‌های جدید انجام پذیرد. در واقع بهره‌وری ایمان راسخ به پیشرفت انسانهاست.

مرکز بهره‌وری ژاپن (JPC] (13] : این مرکز حداکثر استفاده از منابع فیزیکی، نیروی انسانی و سایر عوامل به روشهای علمی به طوریکه که به کاهش هزینه‌های تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگی همه آحاد ملت منجر شود را بهره‌وری می‌داند. از دید این مرکز بهره‌وری یک اولویت انتخاب ملی است که منجر به افزایش رفاه اجتماعی و کاهش فقر می‌شود.

سازمان ملی بهره‌وری سنگاپور : این سازمان بهره‌وری را یک نگرش فکری برای رسیدن به بهبود دانسته که:

در خود یا به وسیله خود ما از طریق ارتقاء مستمر دانش، مهارتها، انضباط، تلاشهای فردی و کار گروهی بدست می‌آید.
در کار ما و از طریق مدیریت و روشهای کار برتر، کاهش هزینه‌ها، به موقع عمل کردن، سیستم برتر و تکنولوژی پیشرفته‌تر صورت می‌پذیرد.
سازمان بهره‌وری ملی ایران (NIPO) : این سازمان بهره‌وری را یک فرهنگ و یک نگرش عقلانی به کار و زندگی می‌داند که هدف آنرا هوشمندانه‌تر کردن فعالیتها برای دستیابی به زندگی بهتر و متعالی‌تر مطرح می‌کند.

APO بهره‌وری نگرش واقع‌بینانه به زندگی است. که حاصل آن بیشترین استفاده از فکر، هوش و منابع است [۱۴].

[۱] Franceva Cene

[۲] Quesnay

[۳] Littre

[۴] Early

[۵] Davis

[۶] Fabricant

[۷] P.O.Stenier

[۸] Siegel

[۹] Stier Field

[۱۰] Sumanth

[۱۱] Mundel